Köpek balığı turizmine ‘katil balina’ darbesi

Denizler söz konusu olduğunda en ürkütücü canlılar hep köpek balıkları gibi görünür. Ancak bugünlerde Cape Town sahillerinde büyük beyaz köpek balığı görmek artık mümkün değil. İlk etapta insanlar veya iklim değişikliği akla gelse de bu durumun ardında köpek balıklarını avlayabilen orkalar (katil balina) var.

Güney Afrika Cumhuriyet sahillerinde 2017 yılından beri orkalar tarafından öldürülmüş en az yedi büyük beyaz köpek balığı bulundu. Orkalardan kaçan köpek balıklarının bölgeyi terk etmeye başladığı tespit edildi. Yaşanan bu durumun bir endüstri hâline gelen “köpek balığı dalışı” üzerinde yıkıcı bir etkisi oldu. Hükümetin yayınladığı rapora göre; Güney Afrika kıyılarındaki orkalar, büyük beyaz köpek balıklarını avlıyor ve karaciğerlerini yiyor.

Denizdeki besin zincirinin en tepesinde bulunan orkalar, fazlasıyla akıllı olması ve av stratejileriyle de biliniyor. Raporda orkaların köpek balıklarının yağlı karaciğerlerini hedef aldığı belirtiliyor.

2017 yılında kıyıya vuran büyük beyaz köpekbalıklarından biri. Karaciğeri orkalar tarafından yenmiş. / Fotoğraf: Tami Kaschke, Marine Dynamicshttps://35c364aa42a04028a3dbac76383e4f4a.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-37/html/container.html

Başkent Cape Town, köpek balığı turizmiyle de ön plana çıkan bir şehirdi. Büyük beyaz köpek balıklarının büyük ilgi gördüğü Cape Town’da ziyaretçiler tur tekneleri veya koruyucu köpek balığı kafesleriyle bu canlıları izliyordu. Hükümet yetkilileri, ilk olarak köpek balıklarının ortadan kaybolmasının arkasında kirlilik, yasadığı avcılık ve iklim değişikliği gibi etkenlerin olabileceğini öne sürmüştü. Ancak uzmanlar, köpek balıklarının yokluğu ile avlanma konusunda uzmanlaşmış bir orka sürüsünün ortaya çıkışı arasında nedensel bir bağlantı olabileceğini tespit etti.

Araştırmacılar orkalarla karşılaşan büyük beyazların, avlanma alanlarını normalden bir yıl kadar erken terk edeceğini söylüyor. Başka bir araştırmada ise dev köpek balıklarının orkalardan uzaklaşmasına sebep olan bir ses ya da koku etkeninin var olabileceği belirtiliyor.

ARAŞTIRMALARIN SEYRİNİ DEĞİŞTİREN OLAY

Araştırmaların seyrini değiştiren olay, Cape Town’da 2017 yılında meydana gelmişti. False Körfezi’nde kıyıya vuran beş büyük beyaz köpek balığının karaciğerleri eksikti. O günden sonra çalışmalar bölgede görünen bir grup orka üzerine yoğunlaştı ve sonrasında akıl almaz bir taktikle karşı karşıya kaldılar.

Orkalar, köpek balıklarının göğüs yüzgecine saldırıyordu. Orada oluşan yaradan karaciğeri tıpkı diş macunu sıkar gibi çıkardıkları görülüyor. Köpek balığının neredeyse dörtte biri büyüklüğünde olan karaciğeri, yüksek yağ oranı ile dikkat çekiyor ve balina yağından bile besleyici olduğu biliniyor.

‘TURİSTLER İÇİN BÜYÜK BİR HAYAL KIRIKLIĞI’

Güney Afrika Çevre Bakanı Barbara Creecy, yaptığı açıklamada köpek balıklarının azalmasını balıkçılıktan ziyade orka oluşumuna bağladı. Bakan Creecy, bölgede büyük beyazın yok olmasıyla ilgili şöyle diyor: “Köpek balıklarının gitmesi, dalış endüstrisi üzerinde yıkıcı bir etki yarattı. Bu büyük avcıyı görmek için kıyılarımızı ziyaret eden yüzlerce turist için büyük bir hayal kırıklığı.”

Cape Town’da köpek balığı görmek isteyen turistlerin amacına ulaşması artık çok kolay değil.

Bir koruma kuruluşu olan Shark Spotters’a göre; 2010’dan 2016’ya kadar yılda 200’den fazla büyük beyaz köpek balığı tespit edildi. 2018 yılında yalnızca 50 köpek balığı görülürken 2019’un tamamı boyunca hiç büyük beyaz köpek balığına rastlanmadı. Uzmanlar, ‘liman’ ve ‘sancak’ lakaplı bir çift orkanın bölgede ilk kez 2015 yılında ortaya çıktığını belirtiyor. Orkaların Cape Town kıyılarına gelmesiyle birlikte büyük beyaz köpek balıkları her geçen yıl biraz daha azalmış.

Güney Afrika’da büyük beyaz köpek balıkları önemli bir turizm unsuruydu. Cüretkâr ziyaretçiler her yıl bu tehlikeli canlıları görmek için Cape Town’a geliyordu. Kafesler denize indiriliyor ve bölgedeki köpek balıkları ile su altında yüz yüze geliniyordu. Ancak bu eko-turizm yöntemi yok olma noktasına geldi. Uzmanların ortaya koyduğu veriler, bölgedeki köpek balığı turizminin orkaların darbesiyle yıkıldığını ortaya koyuyor.

YASAK AVCILIK DA İHTİMAL

Güney Afrika’da köpek balığı avcılığı, batılıların gelişine kadar bir gelenek gibi algılanıyordu. Ancak sonrasında balıkçılar ve tur operatörleri arasında köpek balıklarının “tüketim amaçlı” ve “tüketim amaçlı olmayan” kullanımı konusunda uzlaşma çağrısı yapıldı. Bakan Creecy, “Balıkçılığın okyanusun biyolojik çeşitliliği üzerindeki etkisi yadsınamaz ve köpek balıkları da bir istisna değildir” görüşünde. Çoğu köpek balığı türünün balıkçılık baskısına dayanamadığı biliniyor. Ancak başta da söylediğimiz gibi bugünlerde çok daha büyük bir sorunları var. Çünkü orkalar hem sürü halinde geziyor hem de fazlasıyla akıllı canlılar. Onların bölgede hakim olmaya başlaması, balıkçılar ve turizmciler arasında dengeyi de anlamsız kılıyor.

İNSANA SALDIRI VAKASI ÇOK AZ

Belgesellerde ve filmlerde köpek balıklarının aksine sevimli olduğunu düşündüğümüz orkalar, büyük balıklar söz konusu olduğunda denizlerin en tehlikeli ve en akıllı avcıları. Ancak buna rağmen kayda geçen orka kaynaklı insan ölümü yok denecek kadar az. Orkaların insanlara saldırmadıkları düşünülüyor. “Blackfish” belgeselinde de gösterildiği gibi, gösteri hayvanı olarak kullanılan orkalar, bazen eğiticilerine saldırarak onları öldürmüşler. İnsan himayesindeki orka saldırısının vahşi yaşamdaki saldırı vakalarından onlarca kat daha fazla olduğu belirtiliyor. Geride kalan birkaç yüzyılda doğadaki orkaların saldırması sonucu hayatını insan sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor.

İnsandan sonra dünyada en yaygın ikinci memeli türü olan orkalar, özellikle Kanada’nın Alaska’ya doğru kıvrıldığı güneydoğu Büyük Okyanus havzasında, İzlanda kıyılarında ve kuzey Norveç kıyılarında yoğun olarak bulunuyor. / Fotoğraf: Shutterstock

Norveç’teki orka araştırmalarının öncülüğünü yapan deniz memelisi biyoloğu Tiu Similä’nın orka avcılığıyla ilgili görüşleri şöyle: “Onları izlerken yüzeyde gördüklerimiz aşağıda olup bitenlere dair sadece bir ipucu. Her balinanın ayrı bir rolü var. Bir bale gösterisi gibi düşünün bunu. Son derece planlı hareket etmek, iletişim halinde olmak ve bir sonraki adımda ne yapılması gerektiğine karar vermek durumundalar.”

Orkalar, köpek balıkları dışında fokları, deniz aslanı yavrularını, hatta kaşalot, gri balina, uzun balina ve kambur balinaları da avlayabiliyor. Balina avcıları tarafından onlara “katil balina” denmesinin de sebebi bu. Bir kurt sürüsü gibi koordineli bir şekilde hareket edip avlarını istedikleri yöne doğru çekiyorlar. Vakti gelince de hârekete geçiyorlar. Ayrıca orkalar avlayacakları hayvana göre farklı bir yöntem de geliştirebiliyorlar. Sürü halinde hareket eden orkaların avlanma teknikleri ilk bakışta görsel şölen gibi gözükse de ardında çok ciddi bir akıl bulunuyor.

sözcü